Het aantal mensen in Vlaanderen die ouder worden zonder kinderen neemt toe. Maar ook in andere Europese landen zien we een verhoging. Soms is de keuze om geen kinderen te hebben bewust. Bij anderen is het een gemis,.. een wens die nooit in vervulling is gegaan. De vragen die we ons stellen: zijn ouderen zonder kinderen vaker eenzaam? En hoe organiseren ze hun oude dag wanneer ze niet terug kunnen vallen op hun kinderen?
Uit onderzoek van Vozikaki e.a. (2018) blijkt dat 63.4% van de Europese ouderen zonder kinderen zich soms of meestal eenzaam voelt, tegenover 48.2% van de ouderen met kinderen. Maar onderzoek over kinderloosheid en de samenhang met eenzaamheid op oudere leeftijd benadert het begrip vaak te veel vanuit de actuele situatie, zonder rekening te houden met de hele levensloop van een persoon. Daarom vertrekt ons onderzoek vanuit het levensloopperspectief. Die benadering is nodig om te begrijpen hoe eenzaamheid vorm krijgt in de levensloop van ouderen, bijvoorbeeld mede als gevolg van die kinderloosheid.
Zicht krijgen op de levensloop
Het levensloopperspectief wint aan populariteit binnen de sociale en gedragswetenschappen. Onderzoek naar iemands levensloop draagt bij aan het begrip van hoe specifiek gedrag en emoties (bijvoorbeeld eenzaamheid) ontstaan en veranderen gedurende iemands leven. Het biedt inzicht in hoe gebeurtenissen in vroege levensfasen later in het leven impact kunnen hebben (Switsers e.a., 2021).
Om zicht te krijgen op de volledige levensloop van kinderloze ouderen, verzamelden we 20 levensverhalen van kinderloze ouderen volgens de McAdamsmethodiek. Respondenten blikken in een levensverhaalinterview terug op hun leven zoals zij het zich herinneren, door hun leven op te delen in een aantal hoofdstukken (Switsers e.a., 2021). De focus ligt op sleutelmomenten die zij zelf belangrijk vinden. In dit artikel zoomen we in op één van deze verhalen.
Verhaal van Frans
Zo is er het verhaal van Frans, een man van 75 die terugblikt op een goed gevuld sociaal leven, samen met zijn vrouw. Zijn verhaal begint bij zijn kindertijd. “In mijn jeugd voelde ik mij soms eenzaam thuis. Mijn ouders en zus waren altijd druk aan het werk in onze winkel. Ik heb dat opgevangen met vrienden en verenigingen.” De kinderwens van Frans werd nooit vervuld omdat hij en zijn partner nooit zwanger werden op natuurlijke wijze. “We wilden het natuurlijk houden en hebben ons nooit laten testen. Dus ik weet niet wie van ons de schuldige is, als je dat een schuld kan noemen. Adopteren wilden we niet.” Wanneer we polsen naar eenzaamheid doorheen het leven, geeft Frans aan dat hij hier soms wel mee geconfronteerd werd. “Er zijn periodes dat ik kinderen heb gemist, maar ik leerde ermee leven. We vingen het gemis op met een grote vriendenkring. We gingen veel uit, kenden al onze buren, en we waren nooit alleen. Maar op sommige momenten voelde ik mij wel eenzaam, in grote groepen of op plekken met veel kinderen. Het schoolfeest van onze nichtjes bijvoorbeeld.”
Ondertussen is Frans al 15 jaar met pensioen. Ook nu hebben hij en zijn partner nog veel contacten en komen ze regelmatig samen met vrienden, al is dat sinds de coronacrisis en door ziekte van zijn vrouw verminderd. “Hoe ouder we worden, hoe meer spijt we ondervinden dat we geen kinderen hebben en hoe meer we die eenzaamheid voelen. Op vriendschap alleen kan je je leven niet bouwen. Sommigen blijven wel voor altijd, maar ook zij sterven of gaan in een woonzorgcentrum wonen. Op familie moeten we ook niet te veel rekenen. Er zijn maar weinig familieleden die vragen hoe het met ons gaat. Zeker tijdens de feestdagen voelen we ons echt eenzaam. Dat is ook logisch. Als je geen kinderen hebt, kan je er niet op terugvallen. Het ene hangt samen met het andere. Maar zolang wij elkaar nog hebben, gaan we samen door.”
Wat als de ene partner weg zou vallen
Bij Paloma kennen we tussen de bewoners heel wat voorbeelden van bewoners zonder kinderen. Sommige zijn een koppel en andere zijn alleenstaande. Bij koppels merken we dat de angst bestaat dat één van de partners zou wegvallen door ouderdom of ziekte. Maar ook bij alleenstaande…Hoe moet het dan verder als ik niet meer voor mezelf kan zorgen? Wie gaat er voor hem of haar zorgen nu er geen kinderen zijn?
Met deze vraag lopen heel wat mensen rond… wat als? We merken dat assistentiewoningen vaak een mooie oplossing kunnen bieden voor 55 plussers die ouder worden zonder kinderen. De woonassistente neemt meer de rol op van de kinderen. Ze biedt een luisterend oor, helpt met de administratie, regelt de boodschappen, betrekt hem/haar bij de community (in een groep van assistentiewoningen ben je zelden alleen, ..heb je meer sociale contacten) en bij de activiteiten.